Laktoza jest rodzajem węglowodanów (cukrów) złożonych zbudowanym z dwóch jednocukrów: glukozy i galaktozy. W takiej też postaci po procesie trawienia ostatecznie zostaje wchłonięta przez organizm. Laktoza jest składnikiem mleka i produktów mlecznych. Jeśli nie zostanie strawiona w jelicie cienkim, bo brakuje enzymu – laktazy, przechodzi do jelita grubego i dopiero tu jest rozkładana przez florę bakteryjną do kwasu mlekowego, dwutlenku węgla, wodoru, metanu i wodorotlenków. Powstające w tym procesie gazy powodują wzdęcia, kruczenie (słyszalne ruchy perystaltyczne jelit), przelewanie, uczucie napięcia i pełności, wiatry, bóle brzucha, a czasem biegunki. Nie u wszystkich osób występują tak samo nasilone objawy, zależy to od stopnia niedoboru laktazy.
Całkowity brak aktywności laktazy uwarunkowany genetycznie występuje bardzo rzadko, hipolaktazja jest natomiast zaburzeniem występującym dosyć często. Częstość jej występowania różni się w zależności od populacji.
W Polsce hipolaktazja występuje u 20–37% osób dorosłych. Wśród krajów europejskich największy odsetek (70–80%) osób z hipolaktazją odnotowano w południowych Włoszech.
Mleko ssaków jest jedynym naturalnym źródłem laktozy- ten cukier mleczny znajdziemy jednak również w wielu innych produktach, takich jak serwatka, maślanka, sery, twarogi, masło, budynie, lody. Cukier ten może być również dodawany do sosów, pieczywa, ciast, czy czekolady. Zawartość w tych produktach zwykle się zmienia, lecz dobrze jest wiedzieć, że najlepiej tolerowane są te, które poddano fermentacji, takie jak jogurty czy niektóre rodzaje sera.
Do żywności o wysokiej zawartości laktozy zaliczamy:
- mleko, koktajle mleczne i inne napoje na bazie mleka,
- bitą śmietanę i śmietankę do kawy,
- lody, sorbety,
- ser,
- masło,
- puddingi, sosy,
- zupy kremowe, sosy śmietankowe
W diagnostyce nietolerancji laktozy stosuje się odpowiednie badania:
- wodorowy test oddechowy – pacjentowi będącemu na czczo podaje się określoną dawkę laktozy, a następnie mierzy się stężenie wodoru w wydychanym powietrzu (zawartość wodoru należy zmierzyć także przed podaniem – będzie to stanowiło punkt odniesienia). U osób z nietolerancją odnotowuje się znaczny wzrost stężenia wodoru w wydychanym powietrzu w porównaniu do pierwszej próbki. Wszystko dlatego, że cukier mleczny ulega fermentacji w jelicie grubym, w wyniku czego wytwarzane są spore ilości wodoru, które usuwane są następnie przez drogi oddechowe;
- badanie pH stolca – kwaśne pH wskazuje na nietolerancję pokarmową, ponieważ niestrawiona laktoza zakwasza stolec,
- test doustnego obciążenia laktozą – badanie polega na podaniu pacjentowi laktozy, a następnie na oznaczeniu stężenia glukozy we krwi. Jeżeli pacjent choruje na nietolerancję, stężenie glukozy we krwi nie zwiększy się – dwucukier z mleka bowiem nie może zostać przekształcony w cukry proste – glukozę i galaktozę;
- badanie genetyczne zróżnicowania genu laktazy (LCT) – metoda potwierdzająca lub wykluczająca hipolaktazję pierwotną. Test polega na analizie pobranego od pacjenta materiału w laboratorium genetycznym w celu wykluczenia lub potwierdzenia występowania w nim mutacji;
- badanie endoskopowe – najbardziej inwazyjne badanie, podczas którego pobiera się niewielki fragment jelita cienkiego w celu oceny zawartości laktazy.
Jeśli badanie potwierdzi nietolerancję można dokładnie opracować dietę eliminacyjną. Najlepiej wtedy skontaktować się z lekarzem lub dietetykiem. Badanie może również wykluczyć nietolerancję laktozy, wtedy należy diagnozować inne choroby odpowiedzialne za występujące objawy.
Oto tabela przedstawiająca produkty zawierające laktozę od największej ilości do najmniejszej.
| Produkty | Zawartość laktozy w 100g produktu |
| Mleko w proszku oddtłuszczone | 51g |
| Mleko modyfikowane dla niemowląt | 7g |
| Mleko krowie 2% | 4,7g |
| Maślanka | 4,7g |
| Jogurt naturalny | 4,6g |
| Lody śmietankowe | 4,4g |
| Kefir | 4,1g |
| Śmietana 18% | 3,6g |
| Twarożek wiejski ziarnisty | 3,3g |
| Ser twarogowy półtłusty | 3,2g |
| Serek homogenizowany waniliowy | 2,9g |
| Mleko bezlaktozowe | ok. 1 g |
| Mozzarella | 1g |
| Ser feta | 1g |
| Ser pleśniowy Brie | 0,1g |
| Ser Edamski tłusty | 0,1g |
| Paremzan | Poniżej 0,1g |
Niebawem na stronie gotowe diety bezlaktozowe!